بسم الله الرحمن الرحیم
اداب بندگی فرصتی برای خواستن
ارتباط و مناجات با خداوند متعال یکی از مهمترین اعمال در آداب و سنن اسلامی می باشد.بسیاری از ما انسانها وقتی که می خواهیم با معبود خویش ارتباط بر قرار کنیم، نوعاً نه آداب سخن گفتن را می دانیم و نه روش چگونه ارتباط برقرار کردند را، لذا بهترین راه و روش در این خصوص این است که در مسیر بندگی خود را ملزم به استفاده و بهره بردن از الگوهای مناسب دراین راه کنیم.
پای درس کلام الله مجید
یکی از بهترین منابعی که به ما روش چگونه ارتباط بر قرار کردن با خداوند متعال را آموزش می دهد، وحی الهی یعنی کلام الله مجید می باشد.قرآن بهترین منبع غنی در این خصوص است،که می شود از آن روش درست مناجات کردن و آداب سخن گفتن باخدا را از آن استخراج کرد.در مرتبه ی بعد استفاده از روایات نورانی حضرات معصومین علیهم السلام بهترین چراغ راهنما برای سالک الی الله می باشد.اولین سوالی که در خصوص مناجات و سخن گفتن با خداوند متعال به ذهن هر انسان عاشقی تداعی می کند این است که چگونه با خدا صحبت کنم؟ در این مقاله سعی داریم با استفاده از یکی از آیات نورانی کلام الله مجید به این سوال زیبا پاسخ دهیم.
سه نکته طلائی برای سالک الی الله
«تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ [سجده/16] پهلوهایشان از بسترها در دل شب دور مى شود (و بپا مىخیزند و رو به درگاه خدا مى آورند) و پروردگار خود را با بیم و امید مىخوانند، و از آنچه به آنان روزى داده ایم انفاق مىکنند! »
در این آیه مبارکه سه نکته طلائی به سالکان و عاشقان مسیر عبودیت و بندگی معرفی می شود، که اگرهر عاشق و شیدای مسیر بندگی این سه نکته را در مسیر بندگی خود قرار دهد به درجات عالی مرتبه ای خواهد رسید.
نکته اول:معجزه سحر
هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ از یمن دعای شب و ورد سحری بود
اولین نکته ای که از این آیه بسیار زیبا و نورانی به دست می آید بهره بردن از ظرف شب و سحر در مسیر عبودیت و بندگی است « تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ[سجده/16]پهلوهایشان از بسترها در دل شب دور مىشود»
"تجافی "به معنای اجتناب و دوری است "جنوب"جمع جنب به معنای پهلو می باشد "مضاجع"جمع مضجع به معنای رختخواب و محل استراحت می باشد.این آیه کنایه از این است که مومنین خواب خود را ترک می کنند و از خواب شیرین و ناز و راحت خود دل می کنند و به عبادت و بندگی در دل شب می پردازند[1]
از امام صادق (ع) چنین مى‌خوانیم: «أَبْغَضُ الْخَلْقِ إلى اللّه جِیْفَةٌ بِاللَّیلِ، بطالٌ بِالنَّهار».مبغوض ترین و ناپسندترین مردم نزد خداوند، کسى است که [شب را سراسر به خواب رود] بسان مردارى گندیده و در روز بیکار و تنبل باشد.[2]
استفاده از شب و سحر گاهان یکی از سفارشات موکد خداوند متعال و حضرات معصومین علیهم السلام می باشد این مساله به قدری مورد توجه بوده که خداوند متعال می فرماید: برای این که به درجات عالی دست پیدا کنی می بایست از این ظرف در مسیر بندگی استفاده کنی.در آیه 79 سوره مبارکه اسراءمیفرماید:«و من اللّیل فتهجّد به نافلة لک عسى أن یبعثک ربّک مقاماً محموداً[اسراء/79]پاره ای از شب را به نماز خواندن زنده بدار این نافله خاص تو است باشد، که پروردگارت ، تو را به مقامی پسندیده برساند.»
نکته دوم:خوف در مسیر بندگی
حضرت امام خمینی (ره) مقام خوف را یکی از منازل بسیار ارزشمند و ضروری برای سالک الی الله معرفی می کند و می فرماید: خوف علاوه بر این که یکی از کمالات معنوی است، بلکه خود منشأ بسیاری از فضائل نفسانیه و یکی از ضروریات مهم در مسیر بندگی و عبودیت می باشد.امام حسین علیه السلام:«اَلبُکاءُ مِن خَشیةِ اللهِ نَجآةٌ مِنَ النّارِ[3]گریه از ترس خدا سبب نجات از آتش جهنّم است» اگر بخواهیم قدری ساده در خصوص جایگاه ویژه این شاخصه ارزشمند در مسیر بندگی چیزی بنویسم باید به این مطلب اشاره کنیم که، تاسالک الی الله خود را مجهز به این مهم در مسیر بندگی نکند، چه بسا در گردنه های سخت و هولناکی که همه انسانها را در زندگی دنیایی تهدید می کند توان ایستادگی و مقاومت نداشته باشند، بسیاری از افرادی که در زندگی دنیایی درگیر گناه و معصیت هستند نوعاً توان ایستادگی و صبر در برابر گناه را ندارند چرا که هنوز به این باور و اعتقاد دست پیدا نکرده اند که خداوند متعال قهار و توانا می باشد.
امیر مؤمنان(ع) در حدیثی می فرماید: «خیر الاعمال اعتدال الرجاء والخوف؛ بهتر عملها تعادل میان امید و بیم است»[4]
در حدیث دیگری حضرت صادق(ع) از پدر بزرگوارش چنین نقل می کند: «هیچ بنده ای نیست مگر این که در قلبش دو نور است: نور بیم و نور امید، اگر با یکدیگر مقایسه و سنجیده شوند هیچ کدام بر دیگری برتری ندارد»[5] جناب لقمان حکیم در وصیتی به فرزندش چنین می گوید: «چنان از خدا بترس که اگر اعمال نیک جن و انس را هم انجام داده باشی باز تو را عذاب می کند و چنان به او امیدوار باش که اگر گناه جن و انس را مرتکب شده باشی تو را مورد رحمت قرار می دهد»[6].
راههای تحصیل ورسیدن به مقام خوف الی الله
به طور کلی اگر انسان قدری در خصوص عواقب کار های خود اندیشه کند اگر قدری در خصوص جهنمی که خبر آن توسط پیامبران و اولیای الهی به انسان رسیده و اگر قدری در فرجام خطرناک اعمال خود اندیشه کند یقیناً این قدر در این خصوص ضعف عمل نخواهد کرد.
نکته سوم: امید در مسیر بندگی
یکی از اموری که هر سالک الی الله باید لازمه کار خود قرار دهد، امید به مدد و رحمت الهی است،در واقع اگر این مهم همراه انسان نباشد،ناامیدی و یاس بر او غلبه خواهد کرد، چرا که انسان به هر اندازه هم که در مسیر بندگی خود با احتیاط عمل کند باز هم این احتمال را می دهد که رضایت الهی را به دست نیاورده است، لذا اگر امید در کنار خوف کمک سالک الی الله نباشد در این مسیر با مشکلات عدیده ای موجه خواهد شد که بزرگترین آن نا امیدی از رحمت الهی هست که از بزرگترین گناههان کبیره به حساب می آید.«أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ [زمر/9]آیا آن کس که در همه ساعات شب به عبادت پرداخته، یا در سجود است یا در قیام، و از آخرت بیمناک است و به رحمت پروردگارش امیدوار است، با آن که چنین نیست یکسان است؟ بگو: آیا آنهایى که مىدانند با آنهایى که نمىدانند برابرند؟ تنها خردمندان پند مىپذیرند. »در حدیثی از حضرت صادق(ع) می خوانیم: «ینبغی للمؤمن ان یخاف الله خوفا کانه یشرف علی النار و یرجوه رجاءا کانه من اهل الجنه؛ سزاوار است بنده مؤمن آن چنان از خدا بترسد که گویی در کنار دوزخ قرار گرفته و مشرف بر آتش است و آن چنان به او امیدوار باشد که گویی اهل بهشت است»[7]
پاورقی:
[1].ترجمه المیزان، ج16، ص: 395
[2].مستدرک الوسائل نویسنده : المیرزا حسین النوری الطبرسی جلد : 6 صفحه : 340
[3].(حیات امام حسین ج 1 /ص 183)
[4][5][6].میزان الحکمه، ج 3، ص 179.
[7]..تفسیر نمونه، ج 20، ص 253.
